België heeft een nieuwe federale regering! Wat zegt het regeerakkoord op het vlak van public governance?

We hebben er enige tijd op moeten wachten maar België heeft een volwaardige federale regering, met een nieuwe premier én een regeerakkoord. De federale regeringsvorming heeft ruim 16 maanden geduurd, maar op het einde kwam alles dan toch in een stroomversnelling. De vraag is dan uiteraard hoe het regeerakkoord er uiteindelijk uitziet en vooral, wat staat er inhoudelijk in op het vlak van public governance?

Het regeerakkoord is niet volledi²g in detail uitgewerkt maar naar alle waarschijnlijkheid zal het in de komende tijd verder worden uitgediept. GUBERNA staat hierbij uiteraard klaar om haar expertise ter beschikking te stellen. Positief is dat op het vlak van public governance, heel wat maatregelen zich aankondigen. Hierbij wordt consequent voortgebouwd op eerder aangekondigde initiatieven, waarvoor GUBERNA ook reeds pleitte in haar Memorandum van 2014, met name bijvoorbeeld het streven naar een verdere centralisatie van het aandeelhouderschap.

Los van het voorgestelde beleid zelf, is de grootste verandering uiteraard de omgeving waarbinnen de regering aan de slag moet gaan. Het risico bestaat immers dat we tegelijkertijd moeten reageren op een gezondheidscrisis, een economische crisis, een sociale crisis, een financiële crisis en, niet te vergeten, een ecologische crisis. De perfecte storm dus.

Er ligt dus heel wat op het bord. Public governance is daarbij een fundamenteel gegeven, zeker nu we vaststellen dat de rol van de overheid in de economie in belangrijke mate toeneemt. De situatie is bovendien complex. De Belgische staat moet beslissingen nemen over zijn participaties, via schulden, terwijl niet altijd de nodige en voldoende diepgaande financiële analyses uitgevoerd kunnen worden, en dit in een wereldeconomie die sterk inkrimpt, waar protectionisme de regel wordt, waar de publieke opinie wacht op een radicale verandering in de manier van handel drijven, produceren en consumeren, en ten slotte waar het regelgevend kader onderhevig is aan belangrijke veranderingen. In deze context benadrukt GUBERNA nog meer dan voorheen het fundamentele belang van een sterke en kwaliteitsvolle governance binnen de ondernemingen waarvan de Staat aandeelhouder is. Het is precies om die reden dat GUBERNA deze zomer een aangepaste Visienota publiceerde en bezorgde aan de regeringsonderhandelaars en voorzitters van de politieke partijen.

In wat volgt gaan we kort in op de passages in het regeerakkoord die belangrijk zijn voor een optimale evolutie van de governance van de participaties van de overheid.

“… zou het de regel moeten zijn dat alle participaties van de federale Staat in eenzelfde vehikel worden gecentraliseerd, dat wil zeggen op de balans van de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij.”

Dit streven is niet nieuw. Al in het voorgaande regeerakkoord, en in lijn met ons Memorandum van 2014, opteerde de Belgische federale regering voor een dergelijk gecentraliseerd model en toonde het een bereidwilligheid om overheidsparticipaties binnen FPIM te centraliseren. Dit werd nog versterkt in het beheerscontract van 6 juli 2018 dat met de FPIM werd afgesloten. Inmiddels bleef een systematische centralisatie van de overheidsparticipaties binnen FPIM evenwel achterwege. Het nieuwe regeerakkoord bevestigt opnieuw de ambitie maar belangrijke keuzes moeten nog worden gemaakt, zoals GUBERNA benadrukte in de eerder geciteerde update van de Visienota (september 2020). In ieder geval zou centralisatie de slagkracht van de financiële arm van de Staat sterk vergroten. De inkomsten uit dividenden kunnen dan immers aangewend worden om investeringen te doen in de energie transitie, in mobiliteit, of nog in de verankering van ondernemingen die van strategisch belang zijn voor ons land, een argument dat ook Koen Van Loo, CEO van de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM), naar voor bracht in een interview met Prof. dr. Abigail Levrau, Knowledge & Research Officer bij GUBERNA. Ook specifiek op het vlak van governance zijn een aantal voordelen verbonden aan het centraliseren van het aandeelhouderschap zoals het ontwikkelen van gespecialiseerde kennis en expertise, consistentie, scheiding wet- en regelgevingstaken, etc.

“De Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij zal in het kader van een gedelegeerde opdracht het initiatief nemen om een transformatiefonds op te richten.”

Dergelijk initiatief roept onmiddellijk twee reflexen op. Ten eerste, op welke rationale zal het transformatiefonds, bijgestaan door een onafhankelijk investeringscomité, zich baseren bij de selectie van de investeringsdossiers? Welke activiteiten gelden als een waardevolle bijdrage aan een welvarend, solidair en duurzaam België? Het regeerakkoord stelt dat de doelstelling van het transformatiefonds het vrijwaren van cruciale ondernemingen is, met vervolgens het heroriënteren van die ondernemingen in functie van de lange termijnuitdagingen zoals de digitale revolutie en de ecologische transitie.

In essentie gaat dit alles over de fundamentele politieke discussie omtrent het begrip maatschappelijk belang, waarop we in onze Visienota ook extra nadruk legden. Deze discussie is noodzakelijk in een democratie maar maakt geen deel uit van de rol die GUBERNA op zich neemt in het governance debat. Toch willen wij de nieuwe regering aanmoedigen om deze discussie mee op gang te brengen. Het ‘waarom’ van publieke participaties is namelijk niet los te zien van het ‘hoe’ waarop wij als governance instituut uiteraard wel ingaan.

Ten tweede brengt dit citaat uit het regeerakkoord een bijkomend punt onder de aandacht. Verderop in dezelfde paragraaf wordt namelijk gesteld dat naast regionale publieke investeringsmaatschappijen, ook institutionele investeerders zoals verzekeraars en pensioenfondsen evenals private investeerders uitgenodigd zullen worden om tot het fonds toe te treden. Deze kruisbestuiving tussen publiek en privé vereist een specifieke governance met als belangrijke aandachtspunten het aligneren van publieke en private belangen, strategiebepaling, informatie asymmetrie, samenstelling op het vlak van competenties, leiderschap, lange termijn versus korte termijn, etc. Binnen de schoot van het centrum public governance volgen wij deze ontwikkeling nauw op. Bijgevolg hebben wij een expertengroep rond dit onderwerp opgericht. Wat is de impact is van overheidsinvloed op de governance praktijken van bedrijven met overheidsparticipatie? Wat is vervolgens nodig op governance vlak (cf. instrumenten)?

“De Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij zal ermee worden belast een gecoördineerde, duurzame en ambitieuze investerings- en beleggingsstrategie uit te werken.”

Strategisch perspectief is onontbeerlijk voor goed bestuur, ook voor publieke organisaties. Vanuit GUBERNA pleiten wij hier dan ook al jaren voor. Op basis van het antwoord op de vraag waar willen we naartoe (cf. maatschappelijk belang), is het belangrijk een coherent geheel van spelregels, procedures, ambities en einddoelstellingen vast te leggen die als leidraad dienen voor de selectie en het beheer van de aandeelhoudersportefeuille van de overheid. Dergelijk gegeven spreekt voor zich maar is onontbeerlijk, des te meer in een context waarbij er geïnvesteerd zal worden om bedrijven in financiële nood te ondersteunen in hun herstel en er dus meer een extra strategisch element bijkomt. Met name de exit-strategie die de termijn aangeeft waarbinnen men in bepaalde bedrijven actief zal zijn.

Conclusie

Het heeft enige tijd geduurd en de omstandigheden waren niet eenvoudig, maar er is opnieuw een volwaardige regering én een regeerakkoord. Dat is op zich een belangrijke verwezenlijking. Het regeerakkoord geeft wel degelijk aan welke richting men op het vlak van public governance uit wil. Zoals aangegeven is er bijvoorbeeld opnieuw een duidelijk steven naar het centraliseren van het aandeelhouderschap. Aanwijzingen omtrent de concrete invulling blijven voorlopig evenwel afwezig. De afgelopen tijd kregen de kabinetten vorm en werden de posities ingenomen. Aan de slag dus!