Vijftien jaar aanbevelingen voor het besturen van socialprofitorganisaties: een viering van deze maatschappelijke meerwaarde

GUBERNA viert dit jaar zijn 30-jarig bestaan. Al drie decennia ondersteunen we organisaties en hun bestuursorganen in het vormgeven van sterk, toekomstgericht en duurzaam bestuur. Met één missie voor ogen, “Better Boards, Better Organisations, Better World”, hebben wij stap voor stap mee richting gegeven aan de evolutie (verbetering) van governance in België en Europa. Als actief lid van ecoDa, de Europese koepel van instituten voor bestuurders, dragen wij ook bij aan de ontwikkeling van governancepraktijken in Europese context.

Doorheen de jaren hebben we accenten verlegd, nieuwe normen en richtlijnen ontwikkeld en mee gebouwd aan dé fundamenten voor goed bestuur. Dit altijd met de ambitie om governance relevant en werkbaar te maken, in elke sector en op elk niveau. Deze 30 jaar zijn een moment om terug te blikken, maar zeker geen eindpunt.

Met dezelfde gedrevenheid blijven wij ijveren voor good governance, samen met bestuurders, organisaties en ons netwerk.

In dit artikel blikken we terug op vijftien jaar aanbevelingen voor het besturen van socialprofitorganisaties

In 2008 richtten verantwoordelijken van socialprofitorganisaties (SPO’s) zich tot de Koning Boudewijnstichting (KBS) met de vraag om een stuurgroep op te richten die aanbevelingen zou formuleren voor goed bestuur, specifiek afgestemd op SPO’s in België. Dergelijke aangepaste aanbevelingen drongen zich op. Tot dan toe spitsten Belgische aanbevelingen omtrent goed bestuur zich op de profit sector, en in het bijzonder op genoteerde bedrijven, maar de nood aan een kader aangepast aan SPO’s groeide. De KBS nam het verzoek ter harte en bracht een twintigtal verantwoordelijken samen. Het ontwerp van aanbevelingen werd vervolgens aan de sector voorgelegd; hiervoor kon de KBS destijds rekenen op de ondersteuning van GUBERNA. Zo kwam in 2010 een breed gedragen kader tot stand voor goed bestuur binnen de Belgische SPO’s.

De aanbevelingen ontstonden destijds in een context waarin SPO’s geconfronteerd werden met toenemende maatschappelijke verwachtingen. Denk hierbij aan vermarkting, een resultaatgericht subsidiebeleid, complexere financieringsstromen en samenwerkingsverplichtingen. Tegelijk is het kenmerkend voor SPO’s dat zij hun legitimiteit ontlenen aan hun sociale doelstellingen en maatschappelijke meerwaarde. Om die legitimiteit te behouden in deze context van maatschappelijke druk van diverse stakeholders, zijn transparantie, rekenschap en verantwoording dan ook onmisbaar. Werken aan goed bestuur kan SPO’s helpen om sterker te staan binnen deze context. Zo richt goed bestuur zich onder meer op een integere en onderbouwde besluitvorming, betere controle tussen de verschillende organen binnen de organisaties en dus betere ‘checks and balances’, sterke relaties met de stakeholders, effectieve operationele processen, een betere risicobeheersing, successieplanning en ga zo maar door.

De aanbevelingen beoogden een positieve dynamiek te creëren binnen alle types SPO’s en een hulpmiddel te zijn waarmee organisaties de juiste vragen over goed bestuur stellen – én, niet onbelangrijk, gepaste antwoorden vinden. Ze bieden onder meer antwoorden op vragen als: Hoe vul je de rollen en verhoudingen tussen de organen van de SPO in (aanbeveling 3)? Wat is een goede samenstelling van een raad van bestuur (aanbeveling 5)? Hoe verloopt de besluitvorming (aanbeveling 6)?

In de tussentijd zijn er meerdere andere codes gepubliceerd, maar deze waren steeds gericht op één deelsector zoals de codes gericht op de ziekenhuissector (Hospital governance, 2012, ZorgnetIcuro), de welzijns- en zorgorganisaties (aanbevelingen goed bestuur in welzijns- en zorgorganisaties, departement WVG voor SPO en FPO, 2023), de Code Muyters voor sportfederaties (2016), de bestuurscode voor de cultuursector (2020). Desondanks blijven de aanbevelingen zoals gepubliceerd door de KBS dé referentie voor goed bestuur overheen deze heterogene sector en ook het vertrekpunt voor GUBERNA wat dit betreft.

Maar na 15 jaar is het tijd voor een update van de aanbevelingen. De veranderende context waarin SPO’s vandaag opereren, vertoont weliswaar gelijkenissen met die van toen, maar de noden en uitdagingen blijven evolueren, denk bijvoorbeeld aan een groeiende aandacht voor thema’s zoals duurzaamheid, cybersecurity en digitalisering. Bovendien is afstemming met het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen noodzakelijk. Deze update mogen we verwachten in de tweede helft van 2025 in een geheel nieuw document. De aankondiging van een nieuwe kader maakt deze viering compleet: ze benadrukt niet alleen het belang van wat er reeds is opgebouwd, maar verzekert ook de blijvende relevantie van goed bestuur voor de Belgische SPO’s.