Dertig jaar GUBERNA: het Modelcharter voor de bestuurder van overheidsbedrijven in de spotlight

Het Modelcharter werd ontwikkeld vanuit het centrum public governance van GUBERNA. Dit expertisecentrum werd in 2006 gelanceerd als pionier in de ontwikkeling van goed bestuur voor organisaties binnen een overheidscontext. GUBERNA zag immers  sensibilisering en stimulering inzake ‘public governance’ als een must.  

Vanuit academisch en praktijkonderzoek formuleert het centrum public governance  bruikbare aanbevelingen voor overheidsorganisaties. In eerste instantie besteedt het bijzondere aandacht aan de raden van bestuur van overheidsorganisaties, als belangrijk sturend orgaan. Daarnaast zet het centrum, onder meer door de organisatie van experten- en werkgroepen, reflecties op rond gevoelige governance onderwerpen in de publieke sector, zoals: 

• De rol van de staat als aandeelhouder en zijn relatie tot de raad van bestuur, het management en andere belanghebbenden  

• De rol van de raad en van bestuursleden in overheidsbedrijven 

• De (optimale) samenstelling van de raad van bestuur: het verzoenen van het ‘politiek primaat’ met de vereisten van deugdelijk bestuur 

• Nut en rol van de onafhankelijke bestuurder in een overheidscontext 

Voor meer informatie betreffende het Centrum voor Public Governance kunt u steeds contact opnemen met Ewout Görtz (ewout.gortz@guberna.be). 

Waarom een Modelcharter? 

De kiem voor het Modelcharter lag in het beleidsmomentum rond 2014. Omwille van netelige dossiers in de publieke sector rond federale overheidsbedrijven en  intercommunales (bijv. Nethys, Publifin, ...) stond public governance hoog op de agenda. In haar memorandum ter attentie van de politieke partijen van maart 2014, pleitte GUBERNA voor de ontwikkeling van een gepaste governance voor overheidsorganisaties. Dit initiatief lag in het verlengde van de stappen die op internationaal niveau werden ondernomen, met in het bijzonder de herziene OESO richtlijnen voor de governance van overheidsbedrijven (2015)².  In de nasleep van deze ontwikkelingen bevatte het federale regeerakkoord van 10 oktober 2014 expliciet de ambitie om een charter te ontwikkelen dat bestuurders van overheidsbedrijven helpt balanceren tussen hun plichten tegenover de onderneming en hun band met de overheid. GUBERNA nam daarop het initiatief om, met de gewaardeerde hulp van diverse stakeholders, een modelcharter te ontwikkelen. In januari 2017 resulteerde dat in een coherente leidraad, gestoeld op de Belgische praktijk en internationale referenties (o.m. OESO-richtlijnen voor staatsdeelnemingen). 

Wat betekent het Modelcharter voor de bestuurder? 

Het Modelcharter is een bruikbare gids met een heldere logica die is aangepast aan de eigenheid van de publieke bestuurder. Het vertrekt van principes zoals integriteit, rolzuiverheid en collegiaal werken; het vertaalt die naar concrete aanbevelingen (op basis van comply or explain) en het stipt aandachtspunten aan die verband houden met alledaagse uitdagingen zoals informatiedeling, contacten met aandeelhouder(s) en externe communicatie.  

Hoewel het Modelcharter focust op de individuele bestuurder, benadrukt het een bredere systeembenadering: goed bestuur werkt alleen als aandeelhouder(s), raad van bestuur en management in symbiose opereren. Het charter benoemt die “governance tripod” expliciet en vraagt heldere rolafbakening, professionele selectie en evaluatie, en open communicatie. 

Toepassing in de praktijk 

De praktijk wijst uit dat het Modelcharter door overheidsbedrijven op verschillende bestuursniveaus wordt toegepast. Daar het een Modelcharter betreft, hebben heel wat overheidsbedrijven op basis van dit modelcharter een eigen ‘charter voor de bestuurder’ opgesteld, dat best passend is voor de specifieke doelstellingen en context. Ook inspireerde het wettelijke kaders. In Vlaanderen bepaalt Artikel 434, §5 van het decreet lokaal bestuur bijvoorbeeld: “De algemene vergadering stelt een code van goed bestuur vast. De code van goed bestuur wordt meegedeeld aan de toezichthoudende overheid.”  

Tien jaar geleden heerste bij beleidsmakers een sterke sense of urgency om public governance te verbeteren. Dat heeft effect gehad. Vandaag is public governance wellicht minder zichtbaar door andere politieke uitdagingen (Covid 19, geopolitieke omstandigheden, de budgettaire context, …) en dringende onderwerpen die de bestuurstafels beheersen (de duurzaamheidstransitie, cybersecurity en AI, toenemende reguleringsdruk, …). Maar aandacht voor goed bestuur in de publieke sector blijft wel degelijk belangrijk. Er zijn nog steeds stappen te zetten en bovendien is goed bestuur een middel om bovengenoemde uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Het charter gaat in die zin verder dan een pure compliance oefening maar ondersteunt ook bestuurspraktijken die de resilience van overheidsbedrijven versterken.

Wat brengt de toekomst 

De wereld is in beweging. Het Modelcharter van 2017 is echter tijdloos: het beschrijft rolbewustzijn, integriteit, professionaliteit en transparantie als fundamenten van publieke governance. Precies daardoor blijft het ook vandaag een kompas. Dertig jaar GUBERNA is dan ook niet louter een terugblik, maar een uitnodiging om het charter levendig te houden. GUBERNA roept de overheidsbedrijven op om het charter periodiek  opnieuw onder het voetlicht te brengen en waar nodig stappen te zetten die ervoor zorgen dat het ook effectief wordt nageleefd. Door te verduidelijken waar nodig, door op te leiden waar mogelijk, door het op te nemen als doelstelling in het beheerscontract, erover te rapporteren in het jaarverslag, .... Wie dat doet, bouwt aan betere raden, betere organisaties en een betere publieke dienstverlening. 

GUBERNA bedankt via deze weg nogmaals graag de leden van de oorspronkelijke expertengroep voor hun tijd, kennis en integriteit: hun werk legde de basis voor duidelijke spelregels, sterkere raden van bestuur en een duurzamer vertrouwen in het publieke domein. Met dezelfde geest, namelijk evidence-based, nuchter en toekomstgericht, bouwen we verder aan goed bestuur in de publieke sector, elke dag opnieuw.