30 Years of Governance - De governance van overheidsbedrijven in België: corporate governance in het kwadraat

1. De noodzaak van een duidelijke aandeelhoudersstrategie

Een eerste bouwsteen voor een sterke public governance is een heldere aandeelhoudersstrategie van de overheid. In de private sector is de rol van de aandeelhouder vaak eenduidig: (financiële) waarde creëren en risico’s beheren. Voor de overheid ligt dat complexer. Ze combineert immers financiële-commerciële belangen met maatschappelijke doelstellingen, en moet daarbij ook rekening houden met beleidsprioriteiten die over meerderheden en legislaturen heen evolueren. 

Te vaak ontbreekt het echter aan een consistente, lange-termijnvisie die richting geeft aan het bestuur van deze ondernemingen. De gevolgen zijn niet min: onduidelijke verwachtingen, wisselende politieke signalen, en een beperkte verankering van strategische keuzes. Een duidelijk geformuleerde aandeelhoudersstrategie zou net dat kompas kunnen bieden waar overheidsbedrijven nood aan hebben.

Zo’n strategie bepaalt niet enkel wat de overheid van het bedrijf verwacht – bijvoorbeeld rond dienstverlening, duurzaamheid of innovatie – maar ook hoe ze haar rol als aandeelhouder op een professionele manier wil invullen. Transparante richtlijnen over rapportering, prestatie-indicatoren en evaluatie creëren duidelijkheid voor bestuurders én management. Op die manier kan de overheid evolueren van een soms ad-hoc sturende actor naar een coherente en competente aandeelhouder.

2. De juiste mensen rond de tafel: competentie als sleutel

Een tweede uitdaging betreft de samenstelling van de raden van bestuur. De bestuurders van overheidsbedrijven dragen een dubbele verantwoordelijkheid: ze moeten bijdragen aan het realiseren van maatschappelijke doelstellingen, én waken over de performantie en duurzaamheid van de onderneming.

Het is dan ook cruciaal dat bestuurders benoemd worden op basis van competentie en ervaring, eerder dan op louter politieke gronden. Bestuurlijke expertise, financiële kennis, strategisch inzicht en een goed begrip van de publieke context vormen samen het fundament van een sterke raad van bestuur.

De overheid heeft de voorbije jaren al stappen gezet richting meer professionalisering van benoemingsprocedures, maar het proces blijft kwetsbaar voor percepties van politieke invloed. Transparante selectiecriteria, objectieve evaluaties en permanente vorming van bestuurders kunnen helpen om dat vertrouwen verder te versterken.

Daarnaast is het belangrijk dat bestuurders hun rol en mandaat helder begrijpen. Hun taak is niet om het beleid rechtstreeks te sturen, maar om het management kritisch te begeleiden binnen het kader dat de aandeelhouder uitzet. Die scheiding tussen beleid, bestuur en uitvoering is essentieel om belangenconflicten te vermijden en de geloofwaardigheid van de onderneming te bewaren.

3. Discretie en transparantie: een delicaat evenwicht

Tot slot worstelen veel overheidsbestuurders met de juiste balans tussen discretie en transparantie. Enerzijds vergt goed bestuur discretie: vertrouwelijke informatie moet binnen de raad van bestuur blijven om de strategische slagkracht van de onderneming te vrijwaren. Anderzijds is er het legitieme recht van de overheid aandeelhouder (en finaal de burger) om te weten hoe publieke middelen worden beheerd.

Te veel discretie kan leiden tot een gebrek aan verantwoording en publieke argwaan. Te veel transparantie kan dan weer de besluitvorming verlammen of commerciële belangen schaden. De uitdaging ligt in het vinden van een evenwichtige vorm van transparantie, waarbij informatie wordt gedeeld op een manier die vertrouwen wekt zonder de operationele autonomie van de onderneming te ondermijnen.

Dit vraagt om een cultuur van integriteit en maturiteit: bestuurders die weten wanneer ze moeten spreken, en wanneer zwijgen in het belang van de organisatie zelf beter is. Heldere afspraken over communicatie, rapportering en publieke verantwoording zijn daarbij onmisbaar.

Naar een volwassen governancecultuur

Een duidelijke aandeelhoudersstrategie, competente bestuurders en een evenwichtige omgang met transparantie vormen belangrijke bouwstenen voor een volwassen governance cultuur in overheidsbedrijven.

Het Festival of Governance biedt een uitgelezen kans om deze discussie te verdiepen en samen verder te werken aan aangepaste oplossingen. Het gevaar schuilt erin om principes uit de private sector klakkeloos te gaan kopiëren, zonder daarbij voldoende rekening te houden met de specifieke kenmerken van overheidsbedrijven. Er is nood aan een eigen invulling!