Social Profit Governance in transition - Koning Boudewijnstichting : Governance is nooit af, het is een levend proces

Polarisatie en legitimiteit

Sinds 2016 is de context complexer geworden. De Brexit, de verkiezing van Donald Trump en de rol van sociale media hebben de polarisatie versterkt. “Standpunten aan de uitersten van het spectrum krijgen vandaag meer gewicht. Voor een onafhankelijke, pluralistische stichting betekent dat dat we nog zorgvuldiger moeten omgaan met onze legitimiteit en neutraliteit.”

De Raad van Bestuur werd deels vernieuwd.  We zijn op zoek gegaan naar expertise die ons beter zal toelaten onze doelstellingen voor de komende 10 jaar te realiseren. Daarnaast kreeg de interne structuur eveneens een update. De klassieke zes domeinen – gezondheid, cultuur, armoede, klimaat enzovoort – functioneren niet langer in silo’s. “Tijdens COVID zagen we dat gezondheid onlosmakelijk verbonden is met ongelijkheid en democratie. Multidisciplinariteit is een noodzaak.”

Ook impactmeting staat hoger op de agenda. Waar vroeger vooral de input werd gemeten, zoals hoeveel middelen besteed en hoeveel projecten gesteund, gaat de stichting vandaag een stap verder. “We willen weten of gezinnen effectief uit armoede raken, of een cultuurproject een gemeenschap sterker maakt. Zonder gedegen evaluaties meten we de impact niet.”

Een unieke structuur

De werking van KBS verschilt fundamenteel van andere instellingen. Er zijn geen aandeelhouders of leden. De middelen worden beheerd in afzonderlijke fondsen met hun eigen bestuur. In totaal nemen meer dan vijfduizend experts in honderden comités beslissingen over de besteding van middelen.

“Dat model maakt onze werking rijker, maar ook complexer,” zegt Van Damme. “De legitimiteit van wat we doen hangt af van wie we rond de tafel brengen. Diversiteit en expertise zijn cruciaal.”

Het ethisch comité

Een van de belangrijkste vernieuwingen onder Brieuc Van Damme is de oprichting van een ethisch comité. Dat comité bestaat uit maximaal twaalf leden en adviseert zowel het management als de Raad van Bestuur over gevoelige kwesties.

“De groei en internationalisering maken dat we met meer delicate vragen geconfronteerd worden. Hoe gaan we om met digitalisering en technologie? Wat doen we met religieuze of ideologische gevoeligheden? Hoe wegen we fiscale of diplomatieke kwesties af? Het ethisch comité helpt ons complexe en gevoelige dossiers te navigeren.”

De namen staan op onze website maar de leden werken anoniem om vrijuit te kunnen spreken en komen met 1 collegiaal advies. Die is niet bindend, maar als het management afwijkt, dient ze dat wel te motiveren. “Het comité mag geen paraplu zijn waar bestuur en management hun verantwoordelijkheid naartoe schuiven. Wij blijven verantwoordelijk.”

Vier risico’s

Het secretariaat van de KBS speelt een sleutelrol. Het bereidt dossiers voor, bewaakt de kwaliteit van debatten en zorgt dat kennis bewaard blijft. “We bouwen een soort jurisprudentie op: we leren van eerdere debatten en passen die kennis opnieuw toe.”

Neutraliteit en pluralisme

Neutraliteit is voor Brieuc Van Damme geen excuus om niets te beslissen. 

Pluralisme is volgens hem de kern van de KBS. “België is een land van verschillen: Noord en Zuid, Frans- en Nederlandstalig, religieus en vrijzinnig. Onze kracht is dat we die verschillen niet wegmoffelen, maar samenbrengen. Mensen voelen zich gehoord, ook al wordt hun standpunt niet altijd gevolgd. Dat vertrouwen is onze legitimiteit.”

Internationale dimensie

De stichting werkt niet alleen in België, maar ook internationaal. Ze beheert fondsen met Europese dimensie en steunt projecten in Afrika en Azië. Dat brengt culturele en geopolitieke gevoeligheden mee.

“Neem een project in een conflictgebied. Je moet rekening houden met hoe steun wordt geïnterpreteerd door verschillende partijen. Of kijk naar fiscaliteit: wat in het ene land evident is, kan in een ander land controversieel zijn. Daarom is een breed samengesteld comité onmisbaar.”

De stichting is geen politieke actor, benadrukt Van Damme, maar heeft wel een publieke rol. “Onze legitimiteit hangt af van de manier waarop we beslissingen uitleggen. Het gaat niet om perfectie, maar om transparantie. Als je uitlegt waarom je een bepaalde keuze maakt, ook al is die betwistbaar, bouw je vertrouwen op.”

Drie lessen

Na vier jaar als CEO ziet Brieuc Van Damme drie belangrijke lessen.

“Eén: transities vragen tijd. Ik ben van nature ongeduldig, maar je kunt governance niet forceren. Je hebt draagvlak nodig. Twee: governance draait om balans. Je moet empoweren, controleren en creativiteit toelaten. Te veel controle smoort initiatief, te veel empowerment zonder checks leidt tot risico’s, te veel creativiteit zonder structuur geeft chaos. En drie: mensen maken het verschil. Hun expertise en ingesteldheid bepalen of governance werkt.”

Zijn eerdere ervaringen kleuren die visie. Bij het RIZIV zag hij hoe het te sterk institutionaliseren van belangen innovatie kunnen verstikken. In de Vrijdaggroep ervoer hij dan weer hoe creativiteit zonder structuur kan verzanden. “Het gaat telkens opnieuw om de balans.”
 

Leiderschap en toekomst

Leiderschap betekent vooral luisteren en dan lijnen uitzetten. “Je moet eigenlijk zelden de eerste viool spelen . Vaak bereik je meer door de juiste vragen te stellen en diversiteit van stemmen samen te brengen.”

Toekomstgericht ziet hij nieuwe uitdagingen. “Technologie en artificiële intelligentie brengen nieuwe ethische vragen. Geopolitiek verandert snel. Governance is nooit af. Het is een middel om onze missie beter waar te maken, geen doel op zich.”

Met de hervormingen van de Raad van Bestuur, de reorganisatie van de domeinen en de oprichting van het ethisch comité heeft Van Damme de Koning Boudewijnstichting stevig hertekend. Voor hem is governance geen statisch geheel, maar een levende praktijk waarin pluralisme, legitimiteit en menselijkheid centraal staan.