Terugblik op een geslaagde 7de editie van GUBERNA's Hospital Governance Forum in het teken van ziekenhuisfusies
25 november 2024 – Europa Ziekenhuizen, Brussel
De organisatie van toegankelijke, betaalbare en kwaliteitsvolle zorg wordt steeds uitdagender. De druk op de gezondheidszorg neemt toe door een combinatie van suboptimale schaalgroottes, versnippering, overconsumptie, concurrentie en een financieel model dat zijn limieten bereikt. De netwerkwet van 2019 verplichtte ziekenhuizen om deel te nemen aan een ziekenhuisnetwerk, met als doel samenwerking en synergiën te valoriseren. Ondanks de intenties van deze wet schetsen de praktijkervaringen een gemengd beeld. Sommige netwerken blijven beperkt tot minimale samenwerking, terwijl andere overgaan tot actieve fusies. Wat betreft dat laatste wordt soms zelfs gesproken over een soort causaal verband, een fusiegolf geïnspireerd door de tekortkomingen die zijn vastgesteld binnen het netwerkkader.
Deze evolutie roept fundamentele vragen op:
Welke voordelen en uitdagingen brengen ziekenhuisfusies mee?
Welke governance-structuren faciliteren een succesvolle integratie?
Hoe waarborgen we de belangen van alle stakeholders?
Tijdens de 7e editie van het GUBERNA Hospital Governance Forum werden deze vragen besproken door twee keynote speakers en een panel van deskundigen. U vindt hieronder een verslag van de bijeenkomst. Later volgt nog een uitgebreid artikel.
Juridische aspecten van ziekenhuisfusies
Eline Alders, advocaat bij Monard Law en gespecialiseerd in de zorgsector, lichtte de juridische aspecten van ziekenhuisfusies toe met om te beginnen het onderscheid met andere samenwerkingsvormen zoals de holding.
Zoals ook bij andere samenwerkingsvormen beogen fusies schaalvoordelen te benutten en uitdagingen zoals versnippering en inefficiënte samenwerking aan te pakken. In haar presentatie wees mevrouw Alders in het bijzonder op de voordelen van een fusie zoals eenheid in besluitvorming via één rechtspersoon, één bestuur en één medische raad, wat ook vaak resulteert in een sterkere regionale positie en betere middelenbenutting. Tegelijkertijd bracht ze de juridische complexiteit en personeelsuitdagingen naar voren, waaronder de harmonisatie van statuten en pensioenen.
Mevrouw Alders pleitte voor een grondig due diligence-proces, duidelijke doelstellingen in een fusieplan, en vroegtijdige betrokkenheid van personeel om een succesvolle integratie te garanderen. Een heldere governance-structuur met sterke bestuursorganen en een goede vertegenwoordiging van stakeholders is hierbij cruciaal.
Governance uitdagingen en best practices bij fusies
Deze eerste boeiende keynote werd vervolgd door twee keynote sprekers, met name prof. Dr. Kaat De Pourcq en Prof. dr. Melissa De Regge, beide verbonden aan de Universiteit Gent. Zij belichtten governance-uitdagingen en best practices bij fusies vanuit de academische literatuur.
Vanuit de aangereikte academische literatuur zien we verschillende voordelen van fusies. Zo bieden fusies de mogelijkheid om zorgprocessen te stroomlijnen, wat leidt tot een efficiëntere afstemming van zorgdiensten en betere samenwerking tussen verschillende zorgaanbieders. Dit heeft niet alleen voordelen voor de zorgkwaliteit, maar versterkt ook de veerkracht van ziekenhuizen door grotere schaalvoordelen te realiseren en de zorg meer geïntegreerd en regionaal af te stemmen. Daarnaast kunnen fusies de basis leggen voor het gebruik van geavanceerde IT-oplossingen, die essentieel zijn voor een betere coördinatie van zorg en het versnellen van innovaties in de zorgverlening.
Maar uit onderzoek blijken tevens de uitdagingen. Een van de voornaamste problemen is de complexe governance die vaak gepaard gaat met fusies. Fusies kunnen leiden tot lange besluitvormingsprocessen en conflicten door cultuurverschillen tussen de verschillende ziekenhuizen. De verschillende interne structuren en operationele gewoonten kunnen het integratieproces bemoeilijken en vertragen. Daarom is een strategische aanpak essentieel. Prof. De Pourcq en Prof. De Regge benadrukten dat succesvolle fusies afhankelijk zijn van het vermogen om deze complexe vraagstukken te managen met duidelijke communicatie en een gezamenlijke visie.
Goede communicatie en klinische onderbouwing cruciaal om de betrokkenheid van personeel en medische staf te waarborgen en om draagvlak te creëren voor de veranderingen die de fusie met zich meebrengt.
De professoren benadrukten ook de vitale functie van het middenkader als mediator tussen topmanagement en personeel. Verschillende onderzoeken tonen ook aan dat het essentieel is om vanaf het begin realistisch te kijken naar de kosten en baten van de fusie. Dit helpt om zowel de voordelen als de potentiële risico’s van de fusie te begrijpen en om doelgerichte strategische keuzes te maken die daadwerkelijk bijdragen aan de lange-termijnsucces van de fusie.
Tot slot komt het belang van flexibiliteit in de governance-structuur naar voor. Hiervoor kan het inzetten van externe experts binnen bestuursorganen soelaas bieden. De externe experts kunnen een breder perspectief en deskundigheid in het besluitvormingsproces brengen, wat uiteindelijk kan leiden tot effectievere en meer geïnformeerde besluiten. Het inschakelen van externe expertise kan vooral waardevol zijn bij het overbruggen van cultuurverschillen en het versterken van de governance-structuren die cruciaal zijn voor het succes van fusies in de zorg.
Panelgesprek
Het panelgesprek, onder leiding van Hadewig De Corte, bracht praktijkinzichten samen van Dr. Geert Vandenbroucke (OLV-ziekenhuis Aalst-Asse-Ninove), Em. Prof. Dr. Stan Politis (VBS, BVAS), en Em. Prof. Dr. Patrick De Coster (Cliniques St.-Jean).
De panelleden waren het erover eens dat ziekenhuisfusies aanzienlijke voordelen kunnen opleveren, vooral door de bundeling van sterktes en middelen, wat leidt tot betere zorg voor patiënten. Dr. Vandenbroucke benadrukte dat fusies de mogelijkheid bieden om gespecialiseerde diensten te versterken en de zorg toegankelijker te maken voor een grotere groep patiënten. Dit is vooral relevant in een tijd waarin de druk op de zorgsector toeneemt. Em. Prof. Dr. Politis breidde dit verder uit door te wijzen op de noodzaak van grotere entiteiten om medische specialisatie te ondersteunen. Volgens hem kunnen fusies de schaalgrootte bieden die nodig is voor de implementatie van geavanceerde medische technologieën en het aanbieden van een breed scala aan gespecialiseerde zorgdiensten. Dit versterkt niet alleen de positie van ziekenhuizen in een concurrerende markt, maar helpt ook bij het behouden van kwaliteitsvolle zorg op lange termijn.
Toch werden de uitdagingen van ziekenhuisfusies niet onderschat. De panelleden wezen op de complexiteit van het proces, vooral op het vlak van personeelsintegratie. Em. Prof. Dr. De Coster sprak over de moeilijkheid om verschillende statuten, arbeidsvoorwaarden en vergoedingssystemen te harmoniseren, wat vaak leidt tot spanningen binnen het personeel.
Dit kan het integratieproces vertragen en verstoort de organisatiecultuur. Daarnaast werden de juridische en administratieve obstakels aangekaart, die vaak de voortgang van fusies bemoeilijken. De panelleden benadrukten dat het cruciaal is om de betrokkenen, zowel medische staf als administratief personeel, vanaf het begin actief te betrekken bij het fusieproces. Dit helpt niet alleen om onrust en misverstanden te voorkomen, maar zorgt ook voor een bredere acceptatie van de veranderingen.
Wat betreft de governance van fusies, benadrukte Dr. Vandenbroucke dat de echte beslissingen pas genomen worden wanneer een raad van bestuur wordt geïnstalleerd. Voorts wezen de panelleden ophet belang van een strategisch en operationeel goed gefundeerd plan. Het opstellen van een zorgstrategisch plan, waarin de kernactiviteiten van beide fusiepartners duidelijk gedefinieerd zijn, werd als essentieel beschouwd voor het succes van de fusie. Hierbij is governance van cruciaal belang. Het creëren van duidelijke richtlijnen voor zowel operationele als strategische keuzes, die goed afgestemd zijn op de doelen van de fusie, is een belangrijke stap om de integratie te versnellen. De rol van artsen en andere medische professionals in de besluitvorming werd ook benadrukt; co-governance is volgens de panelleden van groot belang om de integriteit en effectiviteit van het fusieproces te waarborgen. Prof. Dr. De Coster benadrukte dat artsen niet alleen betrokken moeten worden bij medische besluitvorming, maar ook in de bredere governance-structuur, zodat hun expertise een wezenlijk deel uitmaakt van de strategische richting van het ziekenhuis.
De panelleden waren unaniem in hun overtuiging dat een dynamische raad van bestuur, die zowel medische als niet-medische expertise combineert, van groot belang is voor het succes van de fusie. Een dergelijke raad kan het vertrouwen tussen de verschillende stakeholders versterken en helpen bij het creëren van een eengemaakte cultuur. Transparantie en communicatie, met een duidelijke focus op wederzijds respect, zijn essentieel om het vertrouwen tussen alle betrokkenen te behouden. De nadruk lag ook op het belang van het opbouwen van een cultuur van samenwerking, waarin alle partijen zich gehoord en betrokken voelen. Dr. Vandenbroucke voegde daaraan toe dat het cruciaal is om niet alleen te denken in termen van operationele efficiëntie, maar ook de zorg voor de medewerkers en patiënten centraal te stellen in de fusieprocessen.
Samenvattend concludeerde het panel dat, hoewel fusies enorme voordelen kunnen bieden, het succes ervan sterk afhankelijk is van een weloverwogen aanpak, met sterke governance en transparante communicatie als fundamenten. Het is essentieel dat alle betrokkenen vanaf het begin de ruimte krijgen om hun zorgen te uiten en actief bij te dragen aan de integratie, zodat de fusie niet alleen organisatorisch, maar ook cultureel en strategisch succesvol is.
Conclusie
Het Hospital Governance Forum bood waardevolle inzichten en inspiratie voor bestuurders en professionals in de gezondheidszorg. Naast juridische en operationele aspecten belichtte het de cruciale menselijke en governancefactoren, waarmee het opnieuw de kracht van kennisdeling en dialoog in de sector onderstreepte.
Enkele kernpunten van de dag blijven ons bij:
Het belang van een sterke gezamenlijke lange termijnvisie die de fusie overstijgt en alle betrokkenen ‘goesting’ geeft. De basis hiervan is de klinische onderbouwing.
De waarde van goede communicatie om alle stakeholders betrokken en geïnformeerd te houden voor, tijdens, en na het afsluiten van de fusieovereenkomst. De middenkaders spelen hier een cruciale rol als mediator.
De noodzaak om proactief strategisch na te denken over de governance van het fusieziekenhuis dat vertrouwen moet uitstralen en een eengemaakte organisatiecultuur moet faciliteren.
In het nieuwe jaar wordt een uitgebreid artikel gepubliceerd waarin een aantal van de hierboven beschreven aspecten diepgaander bekeken zullen worden.
